Ten tekst skupia się na aspekcie decentralizacji "social media" w Fediverse, jako czynniku ochrony tychże sieci (i używających ich społeczności) przed przejęciem kontroli nad ich komunikacją przez podmioty zewnętrzne. Jest on bezpośrednią odpowiedzią na komentarz https://szmer.info/post/11508/comment/12335

Wolny, wspaniały świat

Wszyscy jesteśmy szczęśliwi, że mamy alternatywę do ściśle kontrolowanego, scentralizowanego Panoptykonu korpomediów. Tą alternatywą jest Fediverse, które w porywach entuzjazmu nazywamy "wolnym światem".

Korzystając z faktu, że przez ostatnie 41 lat miałem okazję świętować otwieranie kilku takich wolnych światów (od pierwszej Solidarności, przez upadek Muru Berlińskiego, uruchomienie powszechnego dostępu do internetu w Polsce aż do pozornie zwycięskiej walki z ACTA w 2012, plus parę bardziej lokalnych okazji), dodam do tego entuzjazmu jedno słowo: POTENCJALNIE.

Przyjmując punkt widzenia, z którego odróżnianie świata wolnego od niewolnego ma sens, potrzebujemy najpierw odpowiedzi na pytanie, dlaczego jedne światy są bardziej, a drugie mniej wolne. Dlaczego w ogóle istnieje taka różnica? To ma byc krótki (jak na mnie) tekst, więc zaproponuję krótką odpowiedź: ponieważ w świecie działają grupy ludzi, w których interesie jest ograniczać swobodę innych oraz inne grupy, w których interesie jest zwiększać swobodę własną i innych. Czyli nie mamy tu do czynienia z magią, mistyką czy meteorologią, lecz z konkretnym starciem różnych grup interesów.

Oznacza to, że za każdym działaniem, mającym wpływ na poziom naszej wolności w sieci, stoją konkretne ktosie, cały czas starające się tę wolność ograniczyć lub poszerzyć. Stąd gdzie stoję, dobrymi ktosiami są te, które pracują na rzecz zmniejszenia ograniczeń wolności i -- co bardzo ważne -- na rzecz utrudnienia wprowadzenia takich ograniczeń w przyszłości. Cała reszta ktosiów jest dla mnie, ekhm... problematyczna. Ale jestem świadom, że nasi przeciwnicy są wytrwali, doskonale opłacani, świetnie wykształceni i mają za sobą potężną infrastrukturę. I od dekad już obserwuję ich powtarzalne -- jakże skuteczne --sposoby działania.

Ostateczną konkluzję można podsumować: dany świat jest tylko o tyle wolny, o ile my wszyscy (którym na tej wolności zależy) cały czas popychamy go w stronę wolności. Mamy pod górkę i pod wiatr i jeśli będziemy zatrzymywać się na zbyt długie świętowanie, zepchnie nas z powrotem tam, skąd się wyrwaliśmy.

Kiedy myślę "kontrola"...

No właśnie. Czym tak naprawdę jest kontrola?

Ponownie, aby uniknąć rozwlekłości, proponuję taką oto roboczą definicję.
Kontrolą jest rzeczywista zdolność podmiotu X do wymuszenia (bez zgody, często bez wiedzy, lub pod fałszywym pozorem) na podmiocie Y:
-- udzielenia informacji o działaniach podmiotu Y i powiązanych z nim podmiotów.
-- podjęcia, zaniechania, zaprzestania lub zmodyfikowania działań podmiotu Y zgodnie z wolą podmiotu X.
Krótka lista przykładów kontroli, w kontekście interesującym nas, czyli dotyczącym social media
-- monitorowanie komunikacji, jej treści, ale i metadanych (elegancki przykład ich wykorzystania tutaj: https://kieranhealy.org/blog/archives/2013/06/09/using-metadata-to-find-paul-revere/).
-- motywowanie i demotywowanie użytkowników do różnych działań, w tym do utrzymywania i zrywania komunikacji z innymi użytkownikami (jeden z aspektów https://en.wikipedia.org/wiki/Social_Credit_System zainicjowanego przez Chiny -- pamiętam jeszcze jak wzmianki o nim były traktowane jako ciężkie szurstwo/foliarstwo) i szerzej "algokracja" (https://en.wikipedia.org/wiki/Government_by_algorithm)
-- inżynieria społeczna skierowana na normalizację i internalizację norm, preferowanych przez podmiot X (dla podmiotu Y, oczywiście). Polega ona na kontrolowanym przesuwaniu Okna Overtona (https://pl.wikipedia.org/wiki/Oknvertona) w różnych obszarach dyskursu społecznego.

Decentralizacja utrudnia przejęcie kontroli

Ilustracja autorstwa Paula Barana, jednego z twórców internetu, pokazuje nam, czym różnią się struktury sieci zdecentralizowanych od rozproszonych z jednej, a scentralizowanych z drugiej strony. Jeśli dana struktura jest zdecentralizowana, to jej węzły pośrednie są (a przynajmniej mogą być) połączone ze sobą jak w sieci rozproszonej -- bez uprzywilejowania któregokolwiek. Natomiast od węzła pośredniego w dół mamy "lokalną" sieć scentralizowaną, dla której ów węzeł jest ośrodkiem kontroli.
Im więcej jest niezależnych od siebie węzłów pośrednich, tym trudniej jest przejąć kontrolę nad całością sieci.

W kontekście sieci społecznościowych, a szczególnie Fediverse, węzłem pośrednim sieci będzie "instancja", czyli implementacja jednej z platform (oprogramowania) na jakimś sprzęcie, podłączonym do reszty internetu jakimiś łączami. Natomiast węzły końcowe są dokładnie takie same, jak w sieci scentralizowanej -- komputery użytkowników, komunikujące się (używając przeglądarki www lub wyspecjalizowanego oprogramowania klienckiego) z serwerami swojej (swoich) instancji.

Oznacza to, że im więcej instancji, tym trudniej jest roztoczyć jednoczesną kontrolę nad nimi wszystkimi. Jednoczesność jest tu ważna, bo utrudnia obronę przed poszerzaniem kontroli. Dlatego w zdecentralizowanym środowisku poszerzanie kontroli musi odbywać sie w sposób ukryty i wieloaspektowy, żeby jak najdłużej odwlec reakcję obronną sieci. Utrudnia to całą sprawę, zwiększa koszty i -- jeśli ktoś z obrońców monitoruje pod tym kątem środowisko -- zwiększa ryzyko klęski.

Ogry mają warstwy

Popatrzmy więc na Fediverse z punktu widzenia decentralizacji.

Na powierzchni jest super. Zamiast trzech gigantów (FB, Twitter i Google) mamy już tysiące instancji i miliony użytkowników, rozproszonych (nie wiadomo wszakże jak równomiernie) w grupach średnio poniżej 500 użytkowników na instancję.

Ale jeśli zajrzymy głębiej, zobaczymy pierwsze oznaki centralizacji. Oto Mastodon, wiodąca sfederowana platforma mikroblogowa, jest wykorzystywana przez 62-67% instancji (zależnie od tego, kto liczy) i przez solidne 79% użytkowników (co przy okazji wskazuje, że średnia wielkość instancji Mastodona to 750-850 użytkowników).



Dodatkowym czynnikiem jest, że praktycznie we wszystkich tekstach popularyzujących Fediverse jako "wolny świat", Mastodon prezentowany jest jako uosobienie Fediverse. Bardzo przypomina to wczesne czasy internetu, kiedy był on utożsamiany z ikonką Internet Explorera na pulpicie Windows.

Co to oznacza z naszego punktu widzenia? Otóż ten, kto chciałby zdobyć kontrolę nad Fediverse, powinien skupić się na zdobyciu kontroli nad Mastodonem. Autorytarna polityka głównego developera Mastodona (i jedynego jak dotąd udziałowca Mastodon gGmbH), Eugena "Fork Off" Rochko stanowi w tym kontekście klasyczny single point of failure . Zaanagażowanie Rochko w projekty typu #Eunomia i przyjmowanie poważnych pieniędzy od agencji Unii Europejskiej powinno IMO budzić niepokój wszystkich, którzy chcą, żeby Fediverse było tak wolne od zewnętrznej kontroli, jak to jest tylko możliwe.

Zejdźmy teraz poziom niżej i przyjrzyjmy się, gdzie hostowane są instancje fediverse. Tu -- z braku czasu i środków -- mogę jedynie posłużyć się wiedzą potoczną. Jeśli ktoś ma twarde dane, będę wdzięczny za ich dodanie w komentarzach. Włączę je do kolejnej wersji tego tekstu.

Najpopularniejszą formą, zwłaszcza dla dużych instancji, jest wyspecjalizowany hosting Mastodona, lub wirtualny serwer u jednego z providerów (np. popularny OVH). Większość z tych hostingów jest prowadzona przez oficjalne firmy lub organizacje, podlegające prawu danego kraju (i ewentualnie Unii Europejskiej). https://fediverse.observer/stats podaje, że "top 5" krajów rejestracji serwerów fediverse to:
-- USA: 1690 serwerów
-- Francja: 1536
-- Niemcy: 1369
-- Japonia: 436
-- Finlandia: 250

Oznacza to, że łącznie 4 595 z 6 698 serwerów, a więc 68% fediverse, hostowane jest w krajach o rosnących tendencjach autorytarnych i rosnących wpływach ugrupowań faszystowskich. To również stanowi zagrożenie przejęciem kontroli, tym razem środkami prawnymi. W połączeniu z rosnącym wykorzystaniem retoryki ochrony przed pedofilią, terroryzmem i fake news (znów #EUnomia) otwiera to realistyczny wektor ataku na niezależność fediverse. Wprowadzane na poziomie międzynarodowym i państwowym przepisy, ale także "pozaprawne" praktyki agencji władzy, będą miały duży wpływ na firmy hostingowe i ich politykę wobec niezależnych (pozornie) instancji fediverse.

Kraje europejskie, mające renomę przywiązanych do wolności komunikacji, to zaledwie
-- Holandia: 168 (ostatnio już nie tak bardzo przywiązana: https://actforfree.noblogs.org/dutch-police-seized-servers-of-nostate-collective/)
-- Szwajcaria: 68
-- Islandia: 29

Schodząc jeszcze niżej, do poziomu sieci dostępowej, bez zdziwienia stwierdzimy, że tu centralizacja jest jeszcze większa. Operatorów sieci szkieletowej, dużych sieci dostępowych i internetu mobilnego można policzyć na palcach. I żaden z nich nie jest niezależny od państwa, choćby z powodu ścisłego koncesjonowania tego rodzaju usług. Tutaj kontrola jest sprawowana już rutynowo, a dane przekazywane np. policji często z pominięciem procedur prawa.

Podsumowując te obserwacje, entuzjastyczne określenie fediverse jako "wolnego świata" zastapiłbym raczej okresleniem "większy spacerniak".

Społeczność naszą siłą.

To co, tylko się upić i płakać na Fejsie?

Ależ w żadnym wypadku! Mamy całkiem spore możliwości poszerzania i wzmacniania naszej swobody, jeśli przyjmiemy perspektywę społecznościową.

Sieci społecznościowe nazywają się tak właśnie, bo zaspokajają potrzeby społeczności. Każdx z nas udziela się w społecznościach, zwykle w więcej niż jednej. Jedną z nich może być społeczność terytorialna, wyznaczona przez miejsce zamieszkania. Inną społeczność zawodowa, różne społeczności intencjonalne, fanowskie czy jakie tam ktoś sobie jeszcze znajdzie lub stworzy.

Struktura tych społeczności dobrze pasuje do struktury fediverse jako sieci zdecentralizowanej. W najprostszym przypadku jestem uczestnikiem mojej społeczności osiedlowej, która federuje się z innymi osiedlami w Poznaniu, ale tez z innymi społecznościami (niekoniecznie terytorialnymi), w których uczestniczą osoby z mojego sąsiedztwa.

Trzymając się społeczności terytorialnej jako głównego modelu, mogę sobie wyobrazić, że hosting i sieć dostępowa mogą być zorganizowane w postaci kooperatywy platformowej (https://platform.coop/), pod wspólną kontrolą osób użytkujących ową infrastrukturę. Jako "sieć prywatna" będzie ona wolna od wielu form kontroli, a koszty jej użytkowania będą znacząco niższe, bo nie będzie musiała wypracowywać zysków dla swoich właścicieli.

Połączenia federacyjne z innymi instancjami, ustanowione kanałami VPN, będą także wolne od bieżącego nadzoru (oczywiście z zastrzeżeniem, że nic nie jest tak na 100% bezpieczne). A nawet jeśli doszłoby do blokady połączeń ze światem, cała pamięć społeczności lokalnej, zawarta w archiwach komunikacji, pozostanie dostępna lokalnie, wraz z usługami świadczonymi przez instancję. Ma to znaczenie nie tylko dla utrzymania niezależności, ale też dla ciągłości operacji w razie załamania infrastruktury sieciowej poza terenem sieci lokalnej.

W końcu, przechodząc do najwyższej warstwy -- wyboru platformy programowej -- społeczność może zdecydować o świadomym wyborze takiej aplikacji, która nie tylko będzie funkcjonalnie odpowiadać lokalnym potrzebom, ale będzie rozwijana w sposób demokratyczny i inkluzywny dla użytkowników. Można sobie wyobrazić, że dla najpopularniejszych platform powstaną "kooperatywy platfomowe kooperatyw", założone przez społeczności używające danej platformy, aby mieć kontrolę nad jej rozwojem i implementacjami.

Tak uspołecznione Fediverse ma szansę stać się naprawdę odporne na próby przejęcia nad nim kontroli. Nie najmniej ważne jest też, że stanowiłoby ono przyjazne środowisko dla rozwoju koegzystencji, komunikacji i kooperacji społecznej, co jest krytyczne dla naszej zdolności przetrwania i rozwoju w warunkach zapaści infrastruktury technicznej i społecznej, jakiej obecnie doświadczamy w wyniku Wszechkryzysu.

A tak w praktyce, to co robić?

- Organizować się w grupy nieformalne lub dołączać do istniejących społeczności i propagować tezy, które w skrócie wyłożyłem powyżej.
- Organizować dyskusje, warsztaty i testowe implementacje różnych platform, aby zorientować się, które z nich najlepiej zaspokajają potrzeby Waszych społeczności.
- Uczyć siebie i innych koegzystencji, komunikacji i kooperacji "międzybańkowej" dla wspólnego dobra i pomocy wzajemnej.

Zapraszam też do lektury moich prezentacji:
https://czytanki.tepewu.pl/calibre/book/1
https://czytanki.tepewu.pl/calibre/book/2
poświęconych tematowi Fediverse dla sektora społecznego w Polsce. Wiele wątków, wspomnianych tu skrótowo, jest tam szerzej opisane.

#fediverse #fediwersum #decentralizacja #wolność