Wygląda na to, że pani pierwsza prezes Sądu Najwyższego pożyczyła garść przepisów – nie tylko kulinarnych – od pani Przyłębskiej. Obie panie znalazły się w obozie Andrzeja Dudy, który wyrasta na Naczelnego Kucharza Rzeczypospolitej.

W Sądzie Najwyższym osiedliła się grupa ludzi przebranych w togi sędziowskie. Państwo ciągle zapewnia im dostęp do budynków, sal sądowych i systemów informatycznych oraz wypłaca im wynagrodzenia. Taki stan nie może być tolerowany.

O braku perspektyw na kompromisowe rozwiązanie problemu nielegalnie powołanych sędziów w SN świadczy orzeczenie w sprawie Wąsika i Kamińskiego, które zaprzecza powszechnie znanemu faktowi prawomocnego orzeczenia skazującego na karę bezwzględnego pozbawienia wolności. Gdyby Kamiński i Wąsik nie popełnili żadnego przestępstwa, a sąd ich skazał na podstawie błędnego zastosowania prawa, bylibyśmy w tym samym miejscu. Sprawa bowiem przechodzi przez kilka instancji właśnie po to, by maksymalnie zredukować niebezpieczeństwo błędu, w końcu zaś zapada prawomocny wyrok. Jeżeli nie dojdzie do jego uchylenia na przykład w wyniku kasacji czy wznowienia postępowania ze ściśle określonych przyczyn, wyrok ten wiąże wszystkich: strony i organy państwa. Nawet gdyby Andrzej Duda miał rację co do prawa łaski, nic by to nie zmieniło. Sądy wiedziały o decyzji prezydenta z 2015 roku i rozstrzygnęły inaczej. I to jedynie jest ważne.

Orzeczenie sądu wywołuje konkretne skutki. Podważanie tych skutków przez kwestionowanie prawidłowości rozstrzygnięcia sądu może mieć miejsce w nauce, wyrok natomiast musi zostać wykonany. W przeciwnym razie podważamy istotę instytucji sądu i władzy sądowniczej. Nielegalna izba Sądu Najwyższego wydała orzeczenie, które nie mieści się w żadnym spektrum wyobrażalnych prawniczych uzasadnień. W ten sposób powstaje niezwykle szkodliwe dla porządku państwa prawa wrażenie, że w prawie można uzasadnić wszystko, że nie ma żadnych zasad.

Udział w tej degrengoladzie mają niestety prawnicy, którzy z różnych powodów autoryzują twierdzenia całkowicie sprzeczne z prawniczym wnioskowaniem. Osoby zasiadające w nielegalnej izbie nie są złymi prawnikami, ale takie orzeczenia jak w sprawie Wąsika i Kamińskiego pokazują, że dla celów politycznych można kompletnie ignorować prawo. Widać stąd, jak ważne są właściwe procedury wyboru sędziów, zapewniające, że do Sądu Najwyższego trafiają nie tylko najwybitniejsi, ale także politycznie niezależni sędziowie – tacy, którzy nie pogwałcą prawa dla zaspokojenia czyjegoś politycznego interesu. System stworzony przez PiS sprawił, że pozwolono założyć togi osobom niespełniającym tego wymogu.

W przypadku odwracania skutków rewolucji, jaką był rokosz PiS-u przeciwko państwu rozpoczęty w 2015 roku, mamy przed sobą trzy drogi. Pierwsza z nich jest miękka: negocjacje i uznanie stanu rzeczy stworzonego przez PiS, dające nam trochę spokoju, ale jednocześnie petryfikujące stan bezprawia, co powoduje erozję państwa. Druga droga to zdecydowane działanie: uzurpatorzy powinni zostać wyprowadzeni z sądu, odcięci od pieniędzy i sędziowskich przywilejów, a prokuratura powinna zbadać, czy uzurpacja urzędu sędziego nie jest przestępstwem. Trzecia droga jest pośrednia – ani miękka, ani ostra, wywołująca frustrację i poczucie krzywdy, a cechująca się niezdecydowaniem i generalnie tolerująca bezprawie. Wybór tej drogi oznacza niewątpliwą dewastację państwa, czego właśnie doświadczamy w sprawie Wąsika i Kamińskiego.

Rządzący muszą podjąć decyzję: albo legalizujemy PiS-owskie bezprawie, albo dokonujemy ostrego cięcia. Wybór drogi pośredniej skończy się naprawdę źle. Jak pokazują wydane przez nielegalną Izbę rozstrzygnięcia, nadzieja, że ci ludzie w końcu dorosną do wagi swojego urzędu, jest całkowicie płonna.

---

Felieton jest wyrazem opinii autora. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie

Na trzecim roku studiów prawniczych uczęszczałem na niezwykle interesujący kurs „Kultury prawne Azji i Afryki” prowadzony przez dr. hab. Stępnia. Była to miła odskocznia od żmudnego zakuwania, jakie miało miejsce na przedmiotach obowiązkowych. Jeden wątek z tego kursu szczególnie zapadł mi w pamięć.

Na trzecim roku studiów prawniczych uczęszczałem na niezwykle interesujący kurs „Kultury prawne Azji i Afryki” prowadzony przez dr. hab. Stępnia. Była to miła odskocznia od żmudnego zakuwania, jakie miało miejsce na przedmiotach obowiązkowych. Jeden wątek z tego kursu szczególnie zapadł mi w pamięć.

Kiedy mówiliśmy o badaniu konstytucjonalności (czy – szerzej – praworządności) systemów prawa, pojawiło się wyrażenie „dylemat Ulissesa” i na ekranie zobaczyliśmy barwną grafikę greckiego bohatera przywiązanego do masztu okrętu. „Dylemat Ulissesa” to test polegający na szukaniu mechanizmów samoograniczających organy władzy, bliski popularniejszej zasadzie „check and balance”, znanej przede wszystkim z politologii amerykańskiej. Chodzi tu o instytucje prawne, które władza ustawodawcza umieszcza w systemie nie w celu rozszerzenia, ale ograniczenia własnych kompetencji, zapewniając tym samym kontrolę praworządności w określonych kwestiach.

Nazwa dylematu nawiązuje do słynnego epizodu „Odysei”, kiedy Odyseusz (w zlatynizowanej wersji Ulisses) każe swojej załodze, by przywiązała go do masztu, ponieważ wpływają na terytorium syren – bestii o ptasich ciałach, kobiecych twarzach i głosach tak pięknych, że żaden marynarz nie jest w stanie im się oprzeć i płynie ku ich wyspie na własną zgubę (a ku uciesze głodnych syren, które takiego delikwenta z chęcią pożerają). Rozsądek Odyseusza polegał na antycypowaniu własnej ułomności. Grek zdawał sobie sprawę, że nie oprze się syreniemu śpiewowi, i właśnie dlatego, nie chcąc kusić losu, pozbawił się wszelkiej możliwości ruchu (chociaż w przeciwieństwie do marynarzy, którzy zatkali sobie uszy woskiem, Odyseusz wykazał się odrobiną hubris, nie rezygnując z szansy usłyszenia owego legendarnego śpiewu; „nobody’s perfect”, cytując klasyka).

Dlaczego o tym opowiadam?

Zjednoczona opozycja stoi dzisiaj przed bardzo podobnym dylematem – z tą niestety różnicą, że syreny krążą już wokół statku, a maszt skrzętnie wymontowała i wrzuciła w morskie głębiny poprzednia załoga. Rządy PiS-u zostawiły po sobie szereg skrajnie niedemokratycznych mechanizmów, które pozwalają na omijanie zasad państwa prawa, i to niezwykle efektywnie. Istnieje wielka pokusa, by użyć tych właśnie środków w „słusznym” celu. O ileż łatwiej będzie skazać skorumpowanych polityków poprzedniej władzy, dysponując „swoimi” sędziami! O ileż szybciej przywróci się ład, kontrolując „swój” trybunał! Syreni śpiew jest głośny jak nigdy wcześniej.

I tu właśnie jest zadanie dla Komitetu Obrony Demokracji. KOD także stoi przed próbą: poddając się euforii zwycięskich wyborów, może szukać zasłużonego odpoczynku. Niestety, rola KOD-u jest aktualna jak nigdy dotąd. Trzeba naciskać na nową władzę, by przywrócono mechanizmy kontroli. Trzeba naciskać, by nie ważono się wykorzystać mechanizmów zostawionych przez Prawo i Sprawiedliwość i by przy pierwszej możliwej okazji legalnie odwrócono autorytarne zmiany.

Tylko wtedy, po przepłynięciu przez wzburzone wody, możemy liczyć na dotarcie do bezpiecznej Itaki.

---

Felieton jest wyrazem opinii autora. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.

Sędzia sądu apelacyjnego J. Michael Luttig i konstytucjonalista z Harvardu Laurence H. Tribe już dawno – jak piszą – doszli do przekonania, że 14.

Dziś jest Święto Niepodległości Ukrainy. Jest to święto sprawiedliwości dziejowej. Ukraińcy przez stulecia dążyli do zbudowania własnej państwowości. Upadek Związku Sowieckiego był dla całego regionu dniem opadnięcia kajdan.

Drugim pozytywem dla PiS-u jest kampania referendalna, która będzie się toczyła razem z kampanią wyborczą.

Witaj, nasza przyszłości, witaj, jutrzenko poranna. Już nas opromienił Marek Suski, już nas mądrością uraczył Bartosz Kownacki. Przyszłość jawi się w pięknych barwach. Jeszcze trochę, a aktywistki, feministki i inni genderyści będą na oddziałach psychiatrycznych leczeni ze zgniłego zachodniego lewactwa. Nowy dzień nam nastał, dzień prawych i sprawiedliwych, gdy mężczyznom przypada – jak się im to należy – rozsądzanie skarg niewieścich. Komisja obrony Jarosława Kaczyńskiego ukazała nam nowy program PiS-u: cela+ dla szkodliwych kobiet.

„Szczerze mówiąc, nie wiem, jaki to wydział dał pani tytuł magistra” – orzekł poseł Dolata na posiedzeniu komisji sejmowej. Przed kamerami, w Sejmie Rzeczpospolitej Polskiej, pan poseł wyśmiewał i poniżał młodą kobietę, aktywistkę, prawniczkę. Żaden z obecnych na sali nie wyraził oburzenia. Zresztą, kto miałby się oburzać, skoro prym wodzili tam tacy luminarze PiS-u jak Marek Suski, a Bartosz Kownacki przekonywał, że kobiety nie zachodzą w ciążę, bo są otyłe? W zasadzie można by dojść do wniosku, że Jarosław Kaczyński to miły starszy pan z ciut knajackim poczuciem humoru, stąd jego słowa o dawaniu w szyję. A tak w ogóle, jak stwierdził poseł Dolata, była to po prostu „analiza socjologiczna”. Ciekawe, na jakim wydziale.

To, co się stało na komisji sejmowej, nie było jedynie przewidywalną ochroną swojego człowieka ani kolejnym przykładem przekraczania norm społecznych i prawnych fundowanego nam nieustannie przez PiS. To zapowiedź przyszłości. U obrońców Kaczyńskiego widać było pewność siebie, nawet butę. Ci panowie wiedzieli, że są bezkarni, że mogą powiedzieć wszystko i żaden prawnik w kraju nie zdoła ich postawić w stan oskarżenia. Pogarda dyktatury objawia się nie tylko w tępieniu opozycji. Najwyraźniej ją widać w butnym niszczeniu zwykłych obywateli i obywatelek. Posłowie Suski, Dolata, Kownacki ukazali nam przyszłość, a obrady komisji to obraz Polski PiS-u.

Słuchając nieskrępowanego ataku Dolaty na aktywistkę, można dostrzec nie tylko oczywistą nienawiść do kobiet, ale przede wszystkim pewność posiadania władzy. Okres przedwyborczy, prekampania i początek kampanii wielu z nas dały nadzieję: oto idzie nowe, wreszcie przejmiemy rządy. Pojawiły się też głosy, że PiS zaczyna się bać przegranej. Komisja w sprawie immunitetu Jarosława Kaczyńskiego dowiodła, że tak absolutnie nie jest: ludzie PiS-u niczego się nie boją, nie przewidują żadnej przegranej. Bezkarni, dysponujący zasobami państwa, trzymający w garści sądownictwo i media, kształtujący edukację PiS-owcy czują się panami Polski. Politycy i polityczki PiS-u zadomowili się w sejmowych ławach i uważają nasz kraj za swój prywatny folwark.

Dagmara Adamiak stanęła do nierównej walki człowieka z totalitaryzmem. Musiała się też zmierzyć z gronem mężczyzn – żadnych pań z PiS-u na obradach nie było – i jakby znalazła się nagle w świecie dziewiętnastowiecznych sufrażystek. PiS cofnął Polskę do czasów zabobonu, religijnego fanatyzmu i męskocentrycznej dominacji. Jedna kobieta przeciwko mężczyznom, którzy tłumaczą jej z wyższością, co kobiety robią i co czują. Według takiego Kownackiego kobiety nie zachodzą w ciążę między innymi z powodu swojej otyłości. Jest to podwójna stygmatyzacja: za bycie kobietą i za bycie osobą otyłą. Argumenty Adamiak o braku możliwości finansowych czy opieki medycznej jakoś do uszu panów z komisji nie dotarły. Oni wiedzą swoje. W XIX wieku też swoje wiedzieli, dlatego sufrażystki leczono psychiatrycznie jako chore. Bo która zdrowa na umyśle kobieta protestuje przeciw kobiecemu powołaniu?

Przed nami wybory, jedne z najważniejszych. Rozstrzygną nie tylko o praworządności i demokracji, ale wręcz o stanie cywilizacyjnym naszego kraju. Jeżeli nie chcemy mieć oddziału szturmowego na szpitalnej ginekologii, ilekroć ktoś wymówi słowo „aborcja”, jeżeli nie chcemy przymusowego leczenia z „choroby” feminizmu, musimy być aktywni i zagłosować mądrze. I nie chodzi tu jedynie o kobiety. Kto wie, może już wkrótce ludzie będą trafiać do więzienia lub szpitala psychiatrycznego za swoją seksualność, przekonania polityczne, ateizm albo i za to, że mają dobrze prosperującą firmę, ale nie należą do PiS-u. Jeżeli Kownacki ma czelność mówić o kobietach z taką pogardą i stygmatyzowaniem, jeżeli Dolata ma czelność się naigrywać, że aktywistce brak melisy na uspokojenie – i nikt z obecnych na sali nie przerwa tego procederu – to mamy już jasność. Walka toczy się o nasze cywilizacyjne być albo nie być w XXI wieku. Takich komisji i takich zdarzeń nie wolno bagatelizować, są barometrem naszej rzeczywistości. Postawa posłów i nieobecność posłanek PiS-u to jasna zapowiedź mapy drogowej totalitaryzmu.

---

Felieton jest wyrazem opinii autorki. Nie prezentuje stanowiska ZR.

Wszystkie systemy niedemokratyczne – od miękkich po hiperfaszystowskie – wymagają wykonywania poleceń, próśb, które są sugestiami, i sugestii, które brzmią jak rozkazy.

W moim dzisiejszym felietonie o wydarzeniu kuriozalnym, ale i symptomatycznym. Oto szczucie na środowiska LGBTQ+ zostało rozpoczęte na nowo działaniem ministra sprawiedliwości. Ułaskawienie agresorki i wyrozumiałość wobec ataku na drugiego człowieka zaprezentowane przez Ziobrę oznaczają jedno: nieważne, czy prawo zostało złamane, ważne, kto działał i wobec kogo. I tak fala nienawiści nam powraca.

To już pewne: mamy jedynego sprawiedliwego w Polsce. Jest nim oczywiście minister sprawiedliwości i prokurator generalny w jednej osobie. Po ostatnich wydarzeniach i wojnie, jaką wydał deprawacji jego wysokość generalny, wdzięczny lud powinien się domagać, by tytuł i funkcja przysługiwały wysokości dożywotnio. Bez takiego prokuratora, bez takiego szeryfa w pełni oddanego sprawie nie ma i być nie może sprawiedliwości.

Jego wysokość generalny od samego początku ma tendencję do bycia szeryfem, ostatnim sprawiedliwym, który w samo południe samotnie wyznacza, co jest, a co nie jest słuszne. Dzisiaj już wiadomo, że słuszne i sprawiedliwe jest to, że kobiety protestujące na ulicach w obronie swoich praw są traktowane jak przestępczynie. Dzisiaj już jest pewne i sprawiedliwe, że osoby ze środowisk LGBTQ+ zasługują na poniżenie i wyśmianie, że na gejów, lesbijki czy osoby transpłciowe można napadać bez obawy. Wielki szeryf wschodu – dzikiego i dziwnie nam bliskiego – nie tylko akceptuje, ale wręcz afirmuje wrogość wobec każdego, kto nie jest mu bliźnim, lecz ideologią. Jego wysokość generalny wprawdzie na Jasnej Górze wyśpiewywał psalmy, a u księdza Rydzyka w pas się kłania i pada na kolana, ale opanował tylko jeden wymiar miłosierdzia: dla swoich. Innym biada.

I tak w łaskawości swej i czujności prokuratorskiej jego wysokość generalny, szeryf, co złe moce utrzymuje z dala od polskości, postanowił z okowów spisku, z męczarni zadawanych przez zdradziecką ideologię lewacką uratować niewiastę. Niczym Jaś Dratewka, niczym archanioł Michał, niczym rycerz okrągłego stołu ruszył na pomoc uciśnionej białogłowie, szykanowanej przez złowrogie siły. Niejaka Marika, dziewczyna kryształowa, doznała szoku. Oto jędza z tęczową torebką nie dała sobie tej torebki wyrwać. Co więcej, zamiast dać sobie wyrwać torebkę, zamiast dać się pobić, opluć, zwyzywać, ręce sobie połamać, bezczelnie stawiła opór. Dzielna Marika musiała przeżyć nie tylko upokorzenie, bo poszarpana i posiniaczona jędza, butnie dzierżąc tęczowe paskudztwo, zadzwoniła jeszcze na policję. I tu cały dramat. Prokuratura za podszeptem lewackiej propagandy, ulegając czarowi zachodniej zgnilizny i zepsucia, wystąpiła z wnioskiem do sądu, a sąd postanowił zamknąć Marikę na trzy lata. Skandal to nad skandale! Przeanalizowano dowody, siniaki, zadrapania, relacje świadków i skazano Marikę za napaść, usiłowanie kradzieży i naruszenie dóbr osobistych. I tak niewinna Marika trafiła za kraty. Na szczęście wielki stróż prawa, szeryf totalny, wystąpił w jej obronie.

Historia ta byłaby tragifarsą, gdyby nie mały szczegół. Zaatakowana przez Marikę dziewczyna była posiniaczona i przerażona. Marika nie działała sama, wspomagały ją trzy inne osoby, a przyczyną ataku była tęczowa torebka, dla Mariki stanowiąca dowód złowrogiej propagandy. Minister Ziobro, gdy został poinformowany o sprawie, w furii zawiesił prawomocny wyrok. Dla ministra Ziobry ofiarą jest Marika, a system jest zły, skoro staje po stronie osoby zaatakowanej. Dla ministra Ziobry osoby ze środowisk LGBT to nie ludzie, tylko ideologia, a wszyscy, którzy im sprzyjają, to wrogi element. W nacjonalistycznej, prawicowej mentalności ludzi PiS każdy, kto jest poza wyznawaną przez nich normą, jest nie tylko niebezpieczny, ale również niemoralny. Atak na osoby ze środowisk LGBT nie jest dla ministra Ziobry atakiem. Pobicie, wykręcanie rąk, usiłowanie kradzieży są dopuszczalne, o ile dotykają kogoś, kogo minister sprawiedliwości uznaje za innego, za „ideologię”, złego.

Zwolnienie Mariki z więzienia przez prokuratora generalnego jest znakiem dla nas wszystkich: oto prawa nie ma. Nie ma kodeksu karnego, nie ma konstytucji, jest polityczna stygmatyzacja, podział na naszych, którzy mogą wszystko i których nie wolno atakować, oraz innych, z którymi można zrobić wszystko. Na konferencji prasowej minister Ziobro odsłonił swoją strategię. Szydząc z mediów, odpowiedział tylko na jedno pytanie dziennikarza TVP1, po czym wyszedł, uznając zadawanie pytań przez dziennikarzy TVN24 za obrazę.

Zwolnienie Mariki to kolejny dowód, że Polska nie jest krajem prawa. Nie liczy się już to, jaki rodzaj przestępstwa popełniono, nie liczą się działania sądu. Liczy się, czy to nasz człowiek, czy myśli tak samo jak my, czy jest nam oddany. Marika przez swoje prawicowe zaangażowanie udowodniła, że jest swoja, przez nienawiść do ludzi ze środowisk LGBT pokazała, że jest w pełni zintegrowana z szaleństwem nacjonalistycznego, reżimowego, prawicowego myślenia i dominacji. Atakując osobę na paradzie równości, próbując wyrwać torebkę w kolorach tęczy, dała popis agresji, na który w społeczeństwie nie powinno być przyzwolenia, chyba że chcemy samosądów, pis-inkwizycji i samowolki.

Historia Mariki brzmiałaby surrealistycznie, gdyby nie to, że wydarzyła się tu i teraz. Biorąc pod uwagę fakt, że PiS cały czas szuka kozła ofiarnego, kogoś, kogo można by wskazać jako winnego zła, sytuacji nabiera przerażającego charakteru. Czeka nas zapewne kolejna kampania pod znakiem mowy nienawiści i uprzedzeń. Obawiam się, że o „ideologii LGBT” jeszcze nie raz usłyszymy.

---

Felieton jest wyrazem opinii autorki. Nie prezentuje stanowiska ZR.

Polska obronność czajnikiem stoi. Elektrycznym, czystym, wydajnym i zabójczo niebezpiecznym. Spać po nocach możemy więc spokojnie, że nas tak ugotowano, a nasze państwo rozgotowane na miękko w rękach najwspanialszego wodza mknie ku swemu świetlistemu przeznaczeniu. O czajniku, przyszłości i niedogotowanych pomysłach za rządów PiS mój felieton.

Czajnik nasz powszedni, piękny, wspaniały, od kontaktu odłączany. W myśl ekologicznej zasady, że kto z czajnikiem wojuje, ten wygrywa z burzami, w naszym kraju rozwinięto całą doktrynę obronności. Zaczął już Antoni Macierewicz. Jako były minister obrony narodowej zafundował nam armię potężną i sprawną jak dojazd na dyskotekę Misiewicza czy niezakupione caracale. Grunt to efektywne działanie, więc w naszym kraju podczas parady wojska polskiego w stulecie odzyskania niepodległości maszerowała dumnie husaria. Jeśli w tym zdaniu coś Państwu nie pasuje, to powtórzę: maszerowała.

Obronność nasza memiczna została ostatnio wzmocniona rozporządzeniami czajnikowymi. A wszystko to w walce z globalnym ociepleniem. Tak! Nie potrzebujemy wielkich umów, planów międzynarodowych, polityki ani unijnej, ani światowej. Nasi władcy wspaniali już to wiedzą: wystarczy wyłączyć prąd policji, a wojsko niech zasuwa na piechotę ze skrzydłami na plecach. Zastępy anielskie otoczą nas szańcem i zło zgniłego Zachodu się nie przedostanie. Dumny my naród, szczep PiS-owy, obejdziemy się bez dotacji i współpracy z resztą świata. Telewizję państwową już mamy na poziomie Korei Północnej, więc najwyższa pora doszlusować do tego kraju również w dziedzinie ekologii i obronności.

Afera czajnikowa rozkręca się od kilku dni. Wypowiedzi komendanta, policjantów, dziennikarzy – nie będzie czajników, ale będą. Jak to rzeczniczka Komendy Głównej zgrabnie objaśniła, chodzi o to, że „mają, ale nie mają zdawać te czajniki”. W zasadzie po co czajniki policji? Niejaki Turecki dobrze by to podsumował: jak nie ma czajnika, to i kłopotu z kawą nie będzie, uzębienia na mieleniu kawy się nie straci. Podpowiedź dla młodzieży: w głębokim PRL woźny Turecki był postacią kultową/kabaretową. Można sobie wyguglować. A jeśli, droga młodzieży, nie chcesz się w przeszłości zamykać, spójrz, proszę, na memy na temat ostatnich wydarzeń. Tak było. BYŁO.

W sumie może powinnam podziękować naszym rządzącym za to, że tak sprawnie wszystko niszczą, deprawują każdą dziedzinę naszego życia. To taki powrót do dzieciństwa. W dawnych czasach, kiedy interesowały mnie zwierzęce pluszaki, a nie szóste wielkie wymieranie zwierząt, absurd gonił absurd. Partia była z narodem, naród z partią, a na przejazd Cyrankiewicza czy innego dygnitarza karnie tworzono alternatywną rzeczywistość: czyszczono elewacje na pokaz, pospiesznie budowano atrapy domów. Młodzieży kochanej, która się zastanawia, o co tutaj chodzi, polecam jako kurs błyskawiczny filmy Barei. Z tym jednym zastrzeżeniem, że aż tak wesoło nie było.

Na dobrą sprawę nie powinnam narzekać. Jeden „genialny” pomysł, żeby policjanci zdali czajniki, i w mediach raz jeszcze zagościł temat ekologii i naszego bezpieczeństwa. Temat niewygodny zwłaszcza dzisiaj, w politycznym szale kampanijnym, kiedy osoby mówiące otwarcie o klimacie traktowane są jak zło wcielone. Rolnik ma hodować mięso, a górnik węgiel wydobywać. Wspomnieć coś o tym, że to nie mięso, a czujące istoty i że zamiast dotować produkcję mięsa, można wspierać produkcję produktów roślinnych, oznacza katastrofę wyborczą. Od razu PiS-owcy specjalizujący się w czarnym jako białym będą straszyć rolników i konsumentów wizją spożywania robaków. A tu proszę, jeden czajnik i temat powrócił – wprawdzie jakoś tak dziwnie zeszmacony i obśmiany, ale jest. Dobre i to. Żyjemy w czasach, w których należy się cieszyć ochłapami. Tak samo jak w moim dzieciństwie. Łza w oku.

Jak się bliżej przyjrzeć sprawie, to nie jest tak źle. Przecież naczelnik mógł nakazać zdanie broni albo, jeszcze lepiej, ogłosić przetarg na najem komisariatów. Już raz policjanci wycinali konfetti. Czemu by więc w komisariatach nie miały powstać dyskoteki, bary, a może – dla zwiększenia obrotów i wspomożenia budżetu państwa – kluby nocne? Nie będzie nam wtedy w ogóle potrzebna policja, bo panowie wynajmujący te placówki sami się obronią, a obywatele i obywatelki najlepiej niech siedzą w domach. Bo jak się obywatel i obywatelka spotkają pod sądami albo na jakimś rynku czy gdzie indziej, to od razu coś wrzeszczą o konstytucji, o łamaniu prawa, o demokracji. A tutaj ot, rozwiązać policję, nie będzie problemu ani z prądem, ani z ludźmi na ulicy. Proste to i sprawiedliwe.

---

Felieton jest wyrazem opinii autorki. Nie prezentuje stanowiska ZR.

Krążą informacje, jakoby Amerykanie i Brytyjczycy zarzucali prezydentowi Zełenskiemu niewdzięczność. Zaraz po szczycie NATO w Wilnie pojawiło się najpierw w moskalskiej propagandzie, a następnie – powielane bezmyślnie – na Zachodzie zdjęcie osamotnio…

Nie istnieje demokracja bez demokratów ani braterstwo bez sióstr i braci. Nie ma demokracji bez równości i sprawiedliwości. Nie ma wolności bez obowiązków. Jeśli jednak ludzi dobrej woli jest więcej, to nie mogą zachować bierności i milczenia.

Już niebawem święta. Czekam, aż PiS przemówi ludzkim głosem. I pewnie się nie doczekam, skoro do boju ruszają, jak zawsze, rycerze wielkich spraw Ziobry i naszej narodowej autonomii. Wolność? Ale wolność do czego? Do polexitu?

No i już wiemy. Polacy nie dzielą się na gorszy sort i panów, ale na „dwa przeciwstawne stronnictwa i bloki”: polskich patriotów oraz eurofilów i federastów. Tak to u nas wygląda. Na szczęście dzielny poseł Piotr Sak nie tylko rozpoznał ów podział, ale celnie go również zdekonstruował i dał nam nadzieję na pokonanie złego plemienia. Okazuje się bowiem, że eurofile i federaści to nikt inny jak Donald Tusk, przewodnicząca Europarlamentu Ursula von der Leyen, Niemcy, opozycja i wszelkiej maści agitatorzy zgniłego Zachodu (tej Europy, która na dworcu w Wiedniu tak się nie spodobała Jarosławowi Kaczyńskiemu). Patrioci natomiast szanują naród, suwerenność i konstytucję (tę, której jeszcze nie ogłoszono, ale która zapewne tkwi już napisana w całości w umyśle Ziobry). Patrioci generalnie to wspaniali ludzie, którzy muszą nieustannie walczyć z wrogiem. Lista nieprzyjaciół jest długa – ot, choćby polscy sędziowie nie chcą przystać na to, co w głowie Ziobry, i uparcie trzymają się tego, co w konstytucji i kodeksach prawnych.

Dzielny poseł Sak nie czarował, nie kokietował, ale prosto od serca zwracał się do burzycieli, co to by chcieli przestrzegać jakichś traktatów wyimaginowanej wspólnoty czy słusznie minionego porządku w naszym kraju. Eurofile nie widzą i nie wiedzą, że mamy już nowy ład i liczy się to, co zarządzono na Nowogrodzkiej, a pobłogosławiono na Żoliborzu. I czyż nie brzmi to swojsko? Taka Nowogrodzka dźwięczy nową nadzieją, a nie jakaś tam stara Bruksela. Taki Żoliborz, zielony Żoliborz, jest nasz, w naszej Warszawie, którą niszczyli źli Niemcy. Wara więc eurofilom od polskiej stolicy! Polacy nie gęsi i Wanda nie chciała Niemca, więc my teraz Ziobrę obronimy. Amen.

W tym wszystkim rycerz sprawiedliwości i prawości Sak wytknął, słusznie wielce, że patrioci grzecznie się tłumaczą, a zła Bruksela i eurofilia, czyli Tusk-opozycja-lewica, nie. Nie tłumaczą się owi źli ludzie, dlaczego wciąż trzymają z Krzyżakami, a myśmy ich pokonali, z nazistami, a myśmy ich zwyciężyli, z filarami dyktatury, a myśmy przecież już się dogadali (sami ze sobą).

W płomiennej mowie obrońcy Ziobry było wszystko: zła Bruksela, naziści, Niemcy, nawet zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny – cały wyśniony pakiet. I byłby to popis krasomówstwa, tandetnej socjotechniki i pokrętnej retoryki łączący dowolne fakty, byłaby to posągowa mowa z serca i głowy, gdyby nie jeden szczegół: nie działo się to w kabarecie ani ulicznej pyskówce, ale w Sejmie Rzeczpospolitej Polskiej. Wybrany przez obywateli poseł przerzucał winy obozu rządzącego na opozycję i Unię Europejską. To już nie zabieg retoryczny ani zwyczajna figura przeniesienia odpowiedzialności z „nas” na „onych”, ale kolejne kłamstwa i budowanie polexitu. To kolejny krok w przyzwyczajaniu społeczeństwa do tego, że prawo stanowią rządzący, że konstytucja jest taka, jaką wyobrażają sobie ludzie PiS, że praworządność to kwestia interpretacji, a nie przestrzegania zapisów prawnych.

W cynizmie takich ludzi jak Ziobro i jego wiernopoddańczy sprzymierzeńcy tkwi ogromne niebezpieczeństwo. Jeżeli w Sejmie dopuszcza się tak jawną manipulację faktami, takie szczucie na ludzi walczących o zachowywanie prawa, to i prawo zaczyna samo być traktowane jak gra planszowa. Ruch do przodu, ruch w bok, zasady obowiązują tego, kto rozdaje pionki. Wypowiedzi Saka i innych ziobrystów utrwalają pogląd, że praworządność się nie liczy, istotne jest to, kto „nasz”, kto „polski”.

Kaczyńskiemu i jego wyznawcom od dawna marzy się wyjście z Unii Europejskiej. Strach przed prawem, konstytucją, praworządnością mają wpisane w swoje polityczne DNA, ponieważ w systemie prawdziwie demokratycznym działać bez żadnego trybu nie można, a bezczelne manipulacje i kłamstwa są niedopuszczalne.

Przemówienie posła Saka jeszcze długo będzie budzić grozę. To zapowiedź polexitu – kolejny mocny dowód, że PiS-owi z Unią Europejską nie jest po drodze, że ciągnie ich do totalitaryzmu i propagandy orwellowskiego świata. Słuchając popisów erystycznych Saka, myślałam: przecież Orwell podkreślał, że jego książki to diagnoza totalitarnej władzy, a nie instrukcja obsługi dla królestw i królów wykarmionych na nienawiści i fobii wobec świata.

---

Felieton jest wyrazem opinii autorki. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.

Spotykamy się na marszu antyfaszystowskim w rocznicę śmierci prezydenta Gabriela Narutowicza, który padł ofiarą nienawiści nakręcanej przez jego politycznych wrogów. Niestety, odkąd władzę w Polsce objęło PiS i współsprawcy niszczenia demokracji i państwa prawa, wezwanie do sprzeciwu wobec faszyzmu jest szczególnie aktualne.

Autorytarne reżymy Putina, Kaczyńskiego, Orbana i wielu innych starają się zdemontować wolny świat. Wstrząsem był szturm na Kapitol zwolenników Trumpa, przyjaciela PiS-owskiej władzy (pamiętamy Fort Trump). We Włoszech zwyciężyli w wyborach pogrobowcy Mussoliniego, którzy i tak stanowią najbardziej cywilizowaną część włoskiego rządu. W Niemczech książę Henryk, gość rosyjskich placówek dyplomatycznych, marzył o groteskowym puczu. Na wschód od nas Ukraina krwawi pod ciosami faszystowskiej Rosji. Coraz mniej ludzi żyje w ustrojach demokratycznych, a jakość samej demokracji się pogarsza.

W Polsce sprawy zmierzają w złym kierunku. Dzisiejsze święto przypomina o skutkach nawoływania do niszczenia polityków opozycji. A właśnie takie zniszczenie zapowiedział ostatnio – w cieniu rocznicy śmierci prezydenta Narutowicza – Kaczyński, wodzuś naszych autorytarystów. Na płaszczyźnie politycznej ma temu celowi służyć komisja weryfikacyjna, która za pomocą bzdurnych zarzutów będzie mogła wyłączać polityków z życia publicznego na dziesięć lat. Projekt ten kumuluje w sobie niekonstytucyjność na wielu obszarach. Komisja byłaby pozasądowym organem wchodzącym w kompetencję sądów, pozbawionym cech niezależności i wymierzającym kary za niedookreślone czyny. Organ ten, który ma realizować postulat niszczenia opozycji, pozbawiając jej polityków biernego prawa wyborczego i prawa do zajmowania urzędów publicznych (słowem polityczna śmierć), to symbol upadku państwa i porzucenia najszerzej rozumianych demokratycznych standardów. Jest to instytucja faszystowska w najściślejszym znaczeniu. Jej powstanie trzeba konsekwentnie blokować, aby ratować demokrację. Kaczyńskiemu odpowiadamy, że zniszczenie ludzi opozycji przekracza jego możliwości. Wyborcy obronią swoich polityków dla dobra demokracji.

Na czele komisji weryfikacyjnej PiS powinien postawić Antoniego Macierewicza. Tak zgrabnie przecież poszło z przekładem na rosyjski, gdy Antoni przewodził innej PiS-owskiej komisji. Teraz na pewno też zleci się błyskawiczne tłumaczenie, aby Moskwa jak najszybciej mogła poznać rezultaty nalotu na demokrację w Polsce. My obywatele Rzeczypospolitej, wierni jej ideałom i spragnieni wolności, nie możemy dopuścić do tryumfu polityków nawołujących do zniszczenia ludzi opozycji. Nie możemy dopuścić do tryumfu ich woli.

---

Felieton jest wyrazem opinii autora. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.

„W osobie Tartufa nie z jednym świętoszkiem mamy do czynienia, ale z całą kliką, z kliką czarno odzianych, słodko mówiących jegomościów, którzy stanowią wszyscy jedno wielkie bractwo, zawsze gotowe udzielić sobie pomocnej ręki.

Tegoroczną Pokojową Nagrodę Nobla wręczono ukraińskiemu Centrum Praw Obywatelskich, rosyjskiemu stowarzyszeniu Memoriał i działaczowi białoruskiej opozycji Alesiowi Bialackiemu. Norweski Komitet Noblowski słusznie docenił bohaterstwo ludzi, którzy pochodzą z krajów w stanie wojny, sprzeciwiają się naruszaniu praw człowieka i dokumentują zbrodnie.

Nagroda dla organizacji ukraińskiej to wyraźne uhonorowanie całej cierpiącej Ukrainy. Ukraińcy bronią Europy i świata przed imperialnym szaleństwem ludzi, którzy po złupieniu swoich poszukują nowych terenów łownych. Jednak mimo nieba przykrytego rakietami, mimo bezmiaru cierpienia, śmierci, zniszczeń, głodu, zimna łatwiej jest bronić praw człowieka w Ukrainie, kraju demokratycznym i szanującym wolność. Dobrze więc się stało, że obok Ukraińców nagrodę otrzymali Rosjanie oraz Białorusin (zastępowany w Oslo – jak niegdyś Lech Wałęsa – przez żonę, która zapewne również mogłaby to wyróżnienie otrzymać).

Ukraińcy muszą jednak uważać, by wojna nie zniszczyła w nich tego, o co walczą. Ważnym zadaniem w procesie odbudowy Ukrainy będzie zapewnienie wolności uniwersytetom. Projekt, który właśnie przechodzi przez Radę Najwyższą (ukraiński parlament), ma zakazać jakiegokolwiek korzystania ze źródeł rosyjskojęzycznych w pracy naukowej. Można zrozumieć powód tego zakazu. Rosja wszelkimi środkami szerzy propagandę antyukraińską, a jej zadeklarowanym celem jest zniszczenie narodu i języka ukraińskiego. To oczywiste, że polityka Ukrainy, w tym traktowanie języka i kultury Rosjan, nie powinna być oceniana z punktu widzenia bezpiecznych państw Zachodu. Niemniej nic nie zwalnia z przestrzegania podstawowych zasad, które zapewniły Zachodowi sukces. Jedną z nich jest właśnie wolność badań naukowych. Zakaz sięgania po źródła rosyjskojęzyczne – nie tylko rosyjskie – nie daje się pogodzić z istotą uniwersytetu i zagraża egzystencjalnym interesom Ukrainy. Dla bezpieczeństwa kraju naukowcy ukraińscy, podobnie jak niegdyś sowietolodzy amerykańscy, muszą mieć swobodę zajmowania się Rosją, jej polityką, nauką i prawem, a to wymaga krytycznego wykorzystania źródeł.

W Ukrainie uniwersytet potrzebuje zasadniczej reformy, tak aby mógł sprzyjać rozwojowi nauki i wykuwaniu się ukraińskich elit. Droga do tego celu nie prowadzi przez zakazy. Nagroda Nobla dla ukraińskiej organizacji jest wielkim zaszczytem, ale i ostrzeżeniem. Ochrona praw człowieka oznacza ochronę wartości, których większość nie lubi i które odrzuca. Czeka tu Ukrainę poważny sprawdzian. Nagroda dla Memoriału i dla Alesia Bialackiego ma w tym kontekście szczególne znaczenie. Obrona praw człowieka w Rosji wymaga wielkiego bohaterstwa. Bardzo trudno jest sprzeciwiać się wszechogarniającemu złu i państwu totalitarnemu. Są w Rosji tacy bohaterowie. Ludzie Memoriału, podobnie jak niegdyś członkowie Białej Róży w Niemczech, ratują resztki człowieczeństwa w swoim kraju. Osadzony w więzieniu Aleś Bialacki natomiast symbolizuje sprzeciw milionów Białorusinów: kolejarzy blokujących moskiewskie transporty, manifestantów walczących o wolną, demokratyczną Białoruś, emigrantów zmuszonych do opuszczenia ojczyzny.

Tegoroczna Nagroda Nobla pokazuje, że lepszy świat jest możliwy, że nawet w tragicznych okolicznościach nie giną człowieczeństwo, odwaga, szlachetność, solidarność, umiłowanie prawdy. Wręczono Nobla, który daje nadzieję. Daje nam nadzieję na jutro.

---

Felieton jest wyrazem opinii autora. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.
#FryderykZoll #PrawaCzłowieka #Ukraina

„Zniszczymy tych ludzi” – piękna zapowiedź zimowych świąt i politycznych spotkań. Pierwszy Prezes w akcji, jakże ciepłej, kolędowej, pełnej radości życia. Grudniowy to czas, czas wspomnień, które dopadają człowieka wraz ze śniegiem i mrozem. Tylko czołgów na ulicach brak, ale spokojnie, Pierwszy Prezes jest w grudniowym nastroju i może nam jeszcze sprawić niejedną niespodziankę.

No i zaczął się nam grudniowy czas, piękny czas. Choinki już przystrojone, udekorowane ulice. Jest w tym logika znana ze starożytności: lud chce chleba i igrzysk, więc je dostaje. Wiadomo, lampeczki, choineczki – taka tradycja, taki obowiązek, a że instytucje kultury nie mają czym płacić za prąd i od połowy grudnia nie pracują lub pracują na pół gwizdka, to trudno. Bez choinek naród się oburzy, a dzieciaki na zajęciach w domu kultury siedzieć nie muszą, niech pobiegają po galerii handlowej za Mikołajem i aniołami sprzedającymi opłatki. Ot, świąteczny czas.

W grudniu wszystkim jakoś tak milej i cieplej na sercu. Prezes Narodu też promienieje miłością do ludzkości, zwłaszcza tej, która mu klaszcze, w ukłonach i lansadach po miastach go wozi i wpatruje się w jego oblicze z nabożnym szacunkiem. A że nasz prezes to wieki mąż miłosierdzia i stanu, w Chojnicach jego wizytę zabezpieczało jedynie 400 milicjantów – o przepraszam, policjantów, stare przyzwyczajenia się odzywają, wracają wspomnienia. A może w ramach miłości do narodu nasz prezes ukochany raczy wprowadzić nam stan wojenny? Obiecywał, że „się zrobi porządek”, no to pewnie się zrobi. Grudzień to miesiąc porządkowania polskich spraw, taką mamy miłą tradycję, a sama będąc dzieckiem dawnych czasów, już czekam na armatki wodne i gaz łzawiący. Rosjanie na innej wojnie zaangażowani, może więc bracia Węgrzy nam pomogą? Albo poradzimy sobie sami, bo nasi prawdziwi patrioci już wzmocnieni przez państwowe dotacje?

„Zniszczymy tych ludzi”, „musimy się bronić”, „Polska będzie silnym państwem”. To dobrze znana retoryka. Tak samo pokrzykiwał i wciąż pokrzykuje Trump na różnych wiecach. Tak samo napina się Orban. Te same słowa o zagrożeniu z zewnątrz, o konieczności obrony narodu i walki o wielkość państwa usłyszymy od każdego totalitarnego zamordysty. Mowa nienawiści się nie zmienia, odkąd demony nacjonalizmu opętały Europę, odkąd architekci Trzeciej Rzeszy wyznaczali cele władzy i zadania dla narodu. Stąd podziały, tropienie i wskazywanie złych – tych, którzy mają odejść, podporządkować się lub zgnić w więzieniu. „Oczyszczanie”, podobnie jak „robienie porządku”, to obietnica-marzenie każdego upojonego własnym ego i totalitaryzmem władcy.

Niektórzy filozofowie zakładali, że świat się zmienia, idzie naprzód i nic nie może się powtórzyć. Historia jest ponoć nauczycielką życia – takie mądrości kładzie dzieciom do głowy klasyczne wykształcenie. Widok Prezesa Narodu sunącego ze świtą przez Polskę może jednak nasunąć wątpliwości. Wspomnienia z dawnych lat wracają wraz z policją pacyfikującą czarne marsze, wraz ze szpalerami służb mundurowych strzegącymi prezesa. Grudzień to miesiąc szczególny, tyle że historia niczego nas nie uczy. Pośpiewamy kolędy, w telewizji rządowej pewnie ogłoszą, że Tusk, opozycja, Niemcy i komuniści zafundowali nam stan wojenny i teraz knują, jak obalić Pierwszego Prezesa, a potem zacznie się kolejny rok. Pytanie, jak tym razem będą nas oczyszczać.

„Osiem gwiazdek. Te słowo na «w», które było tak słyszane w pewnym momencie i ciągle jest słyszane. Otóż to jest właśnie tego rodzaju akcja: Polska nie może być silnym narodem, nie może mieć silnego państwa, bo to się nie podoba naszym sąsiadom. Otóż nie. Będziemy mieli silne państwo! I zniszczymy tych ludzi”. Pierwszy Prezes ma urok i płynność przemawiania Gomułki. Towarzysz Wiesław, gdy się wyrwał i mówił od serca, a nie z kartki, od razu wchodził na poziom dzisiejszych memów. Historia niby się nie powtarza, ale jeśli wsłuchać się w słowa Jarosława Kaczyńskiego, robi się jakoś dziwnie i strasznie. Jakby to już było, jakby Gomułką brzmiało, jakby trąciło Bareją. Niby mamy inny czas, ponoć ciągle panuje u nas demokracja, ale znowu są jacyś ONI, jest WRÓG, ZŁO, jest walka. Przede wszystkim jest stara, dobra nienawiść. Pierwszy Prezes tak naprawdę żyje nienawiścią i karmi nią swoich wyznawców. To szczera, mocna nienawiść do wszystkiego, co inne, obce, zachodnie, niepolskie, nieksenofobiczne, nie-PiS-owskie.

Pięknie jest. Nie mamy węgla, kryzys energetyczny w Polsce trwa, inflacja wzbija się pod niebo jak dumny polski orzeł, a PiS urządza nam zimowe zawody. Prezes chce walczyć i „wziąć się za to”. Uważajmy zatem, drogie „to”. Prezes jest w grudniowym nastroju.

---

Felieton jest wyrazem opinii autorki. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.
#JoannaHańderek

Teza, zgodnie z którą Trybunał Konstytucyjny zaniknął, nie jest nowa. Stawiano ją również na tych łamach. Podstawą jest tu pogląd, że ze względu na wadliwe obsadzenie instytucji, sprzeczne z prawem powołanie jej prezes, manipulację składami sędziowskimi, orzeczenia poza kompetencjami realizujące różne zamówienia polityczne, powiązania z politykami (typu „odkrycie towarzyskie”) itp., istniejący formalnie organ utracił cechy wymagane przez Konstytucję od Trybunału Konstytucyjnego i stał się atrapą wydającą niby-orzeczenia pozbawione skutków prawnych.

Stąd coraz bardziej nieprawdopodobne wygibasy skupionych wokół Julii Przyłębskiej osób, na przykład stwierdzenie sprzeczności między Konstytucją a traktatami unijnymi czy Europejską Konwencją Praw Człowieka, w normalnych warunkach szokujące dla środowisk prawniczych, a dzisiaj obserwowane już bez szczególnych emocji.

Fakt zanikania Trybunału Konstytucyjnego został stwierdzony przez Trybunał Praw Człowieka, zdaniem którego udział sędziego dublera pozbawia obywatela prawa do sądu. W najbardziej kompleksowy sposób ujął teraz tę kwestię Naczelny Sąd Administracyjny, wskazując, że TK nie jest praktycznie zdolny do wydania orzeczenia zgodnego z prawem i NSA w rozpatrywanej sprawie nie powinien na takie orzeczenie czekać.

Po spodziewanym przejęciu władzy przez opozycję klub Przyłębskiej może być zasadniczym zagrożeniem dla demokratycznego państwa prawa, torpedując próby przywrócenia praworządności. Prezydent lub parlamentarzyści będą kierować do niego wnioski, a choć Trybunał legalnie orzekać już w zasadzie nie może, nadal ma ogromny potencjał kreowania chaosu prawnego i blokowania ewentualnych dróg wyjścia z kryzysu, na przykład stworzenia organu dyscyplinarnego obsadzonego przez sędziów w stanie spoczynku. Co gorsze, sama koncepcja zaniku Trybunału jest problematyczna, bo brakuje organu, który ów zanik mógłby stwierdzić nie tylko w danej sprawie, ale powszechnie i definitywnie.

Istnienie klubu Przyłębskiej jest też najpotężniejszym argumentem za wspólną listą wyborczą partii opozycyjnych. Tylko ona daje szansę na zdobycie większości konstytucyjnej. Brak takiej większości zapewne uniemożliwi wyjście z prawnego bałaganu, wzajemnego nieuznawania się organów państwa, niewykonywania orzeczeń. W tej sytuacji nowy rząd będzie pozbawiony instrumentów efektywnego działania. Dlatego argumenty o dwóch blokach opozycyjnych, uzasadnione w normalnych czasach, bledną wobec konieczności poradzenia sobie z obstrukcją naprawy państwa przez klub Przyłębskiej. Politycy opozycji, weźcie to, proszę, pod uwagę!

---

Felieton jest wyrazem opinii autora. Nie prezentuje stanowiska ZR Małopolskie.
#FryderykZoll